Бу, ярим йилликда методик қўллаб-қувватлаш бўлиб, бешта асосий жиҳатларни ўқитишда ёрдам кўрсатишга йўналтирилади:
Таълимнинг бу элементлари илғор педагогик тажрибанинг бир қисми ҳисобланади ва ўқувчиларнинг ҳар хил эҳтиёжларини қаноатлантиришга йўналтирилган. Сизнинг дарсингизни кузатиш натижаларига кўра мен баъзи масалалар бўйича қайта алоқани айтиб ўтмоқчиман. Бу қайта алоқани биз биргаликда муҳокама қиламиз ва Сиз уни келгусидаги дарсларда эътиборга олишингиз мумкин. Мен, қайта алоқа Сиз учун фойдали бўлади, деган умиддаман.
Ўқувчиларнинг гуруҳда ва жуфтликда ишлашини ташкил қилиш – Мақтов
Роллар ва вазифаларни тақсимлаган ҳолда ёки ўқувчилар бутун дарс давомида ҳар хил синфдошлари билан ишлашини таъминлаган ҳолда ўқувчиларнинг гуруҳда ишлашини сиз қай тарзда ташкил қилганингизни мен алоҳида белгилаб ўтмоқчиман. Ўқувчилар ўртасида ролларни тақсимлаганингизда, Сиз уларга ўз қизиқишлари, малакалари ва қобилиятларига кўра бирлашишда ёрдам бердингиз. Бу ўқувчиларга, айниқса ўқишда қийналаётганларга кўпроқ дадиллик бахш этади.
Ўқувчиларнинг гуруҳда ёки жуфтликда ишлашини ташкил қилиш – яхшилаш бўйича тавсия
Эҳтимол, қандайдир сабабга кўра, Сиз бугун ўз дарсингизда гуруҳда ёки жуфтликда ишлаш шаклидан фойдаланмадингиз. Социализация (умумлаштириш) ва тенгдошлари билан мулоқотда бўлиш ўқувчиларни ўқитиш учун муҳим. Гуруҳлашнинг турли йўлларидан фойдаланганингизда сиз ўқувчиларга анча муҳим аҳамиятли алоқалар ўрнатиш имконини берасиз, ижтимоий малакаларни ривожлантиришга ёрдам берасиз, йўналтириб ўқитиш учун шароит яратасиз. Илтимос, агарда бу ўринли бўлса, гуруҳда ёки жуфтликда ишлашдан дарсда фойдаланиш ва дарсда ўқув фаолиятига ҳамма ўқувчиларни жалб қилиш имкониятини кўриб чиқинг.
Ўқувчиларнинг гуруҳда ёки жуфтликда ишлашини ташкил қилиш – яхшилаш бўйича тавсия
Ўз дарсингизга гуруҳда ва жуфтликда ишлашни қўшган ҳолда кўпроқ ўқувчиларни жалб қилиш учун Сиз бошлаган саъй-ҳаракатларни мақтагим келади. Шундай бўлса-да, Сиз доимо айнан бир хил ўқувчиларга бирга ишлашни топширгансиз. Илтимос, ўқувчиларни гуруҳлар бўйича тақсимлаш усулини ўзгартириш имкониятини кўриб чиқинг ва турли топшириқлар бажаришда ўқувчиларга ҳар хил синфдошлари билан ишлаш имконини беринг. Илтимос, ўқувчиларни турлича гуруҳлаш учун ўз кузатишларингиздан ва форматив баҳолаш натижаларидан фойдаланинг.
Мен сизнинг ўқув материали мазмунини намойиш қилиш учун дарсда турли ёндашишлар ва материаллардан, жумладан кўргазма қуроллар, рақамли ресурслар ёки қўл остидаги материаллардан фойдаланганингизни пайқадим. Бу ўқувчилар диққатини тортиш, ўқув материали мазмунини жонлантириш ва кенг миқёсда идрок қилиш ҳис-туйғуларидан фойдаланган ҳолда ўқувчиларга дарс мазмуни билан ўзаро боғланиш имконини бериш учун жуда яхши стратегия. Бундай ёндашишларни интеграция қилишда Сизларга келгусида муваффақиятлар тилайман!
Мен дарсингиз мазмунини намойиш қилиш учун Сиз турли материаллар ва ўқув қуролларидан фойдаланмаганингизни пайқадим. Ўқувчилар диққатини тортиш, мазмунни жонлантириш ва ўз идрок қилиш ҳис-туйғуларидан кенг миқёсда фойдаланган ҳолда ўқувчиларга дарс материали билан ўзаро боғланиш имконини бериш учун ўқув материали мазмунини намойиш қилишнинг турли усулларини қўллаш фойдали. Сизнинг келгусида шунга ўхшаш дарсларда қандай кўргазмали қуроллардан, рақамли ресурслардан ёки қўл остидаги материаллардан фойдаланиш мумкинлиги ҳақида ғояларингиз борми? [Ўқитувчига ўйланиб жавоб беришига вақт беринг]. Ҳамкасбларингиз, устозингиз ёки мактаб кутубхоначиси билан биргаликда ўз дарсингизни режалаштириш Сизга фойдали бўлармиди? Мен уларда сиз билан ўртоқлашишлари мумкин бўлган материаллар борлигига ишонаман. Баъзида Сиз ўқувчилар ёки уларнинг ота-оналари ишларидан ресурс сифатида фойдаланишингиз мумкин. Сиз ўзингизнинг келгусидаги дарсларингизда аудио ва видео воситалар ва материаллардан фойдаланиш ҳақида баъзи яхши ғояларни олишингиз учун биз буни Сизнинг ҳамкасбларингиз билан бизнинг гуруҳ учрашувимизда ҳам муҳокама қилишимиз мумкин. Сиз буларни қандай бажараётганингизни кўриш учун мен яна Сизнинг ҳузурингизга бориш имкониятини сабрсизлик билан кутаман.
Дарсликлардан фойдаланиш – тавсиялар
Мен ўқувчиларингизнинг 20%дан кўпроғи дарсга дарслик олиб келмаганини пайқадим. Илтимос, ўз ўқувчиларингизга, улар ҳар доим ўз китобларини олиб келишларини эслатинг ёки уларнинг дарсликлари бор ё йўқлигини билиш учун ўқувчиларнинг оилалари билан боғланинг. Сиз, шунингдек, ўқувчиларингиз ота-оналари билан WhatsApp гуруҳи яратишингиз ва уларга эслатма тарзида ёзишингиз мумкин. Сиз, шунингдек, ўқувчилар кундаликларига ҳам эслатма ёзишингиз мумкин.
Сиз дарсда ўқув жараёнига энг хилма-хил ўқувчилар гуруҳларини фаол тарзда жалб қилишга ҳаракат қилдингиз. Хоҳ ўғил болалар ва қиз болалар бўлсин, хоҳ синфнинг турли жойларида ўтирган ўқувчилар бўлсин ёки ўзлаштиришда фарқи бор ёки ўқишда чекловлари бор ёки уларсиз бўлган ўқувчилар бўлсин, Сизнинг синфингиздаги барча ўқувчиларни ўқитиш учун шарт-шароитлар яратиш ниҳоятда муҳим. Сизнинг дарсларингизда барча ўқувчилар фаол иштирок эта олишини таъминлай олишингизда Сизга келгусида муваффақиятлар тилайман!
Хоҳ ўғил болалар ва қиз болалар бўлсин, хоҳ синфнинг турли жойларида ўтирган ўқувчилар бўлсин ёки ўзлаштиришда фарқи бор ёки ўқишда чекловлари бор ёки уларсиз бўлган ўқувчилар бўлсин, Сизнинг синфингиздаги барча ўқувчиларни ўқитиш учун шарт-шароитлар яратиш ниҳоятда муҳим. Дарс учун ўқитиш мақсадларини ва бу мақсадлар қанчалик муҳимлигини муҳокама қилиш; ўқувчиларга шахсий мақсадларини белгилаш имконини бериш имкониятини кўриб чиқинг. Синфда ўқувчиларнинг хилма-хиллиги ҳурмат қилинадиган муҳит яратинг. Келгусида мен Сизни, алоҳида, гуруҳда ва жуфтликда ишлаш шаклларидан, ўқув фаолиятининг ҳар хил турларидан ва дифференциацияланган топшириқлардан фойдаланган ҳолда, Сизнинг дарсингизда барча ўқувчилар фаол иштирок эта олишлари учун шарт-шароитларни кўпроқ кетма-кет равишда яратишга ундашни хоҳлардим.
Мен ўз ўқувчиларингизга берган саволларга Сиз ўзингиз жуда тез жавоб берганингизни ёки кўпинча Сизнинг саволларингизга ҳаммадан олдин фикр билдирган ўқувчилардан жавоб беришларини сўрашингизни пайқадим. Бу ўқитувчиларнинг бутун дунёда тарқалган одати – бизга саволлар бериш ва уларга кўпинча ўзимиз жавоб беришимиз ёқади. Бироқ ўз саволларимизга ўзимиз жавоб беришимиз ўқувчиларни ўқитиш жараёнига ёрдам бермайди. Берган саволингизга жавоб бериши учун ўқувчиларингизга камида 10 сония вақт беринг, саволларингизни бошқача ифодалашга уриниб кўринг, кейин эса дарҳол тайёр жавобни бериш ўрнига, ўқувчиларга йўл-йўриқ кўрсатинг. Нотаниш сўзларни, синтаксисни диаграммалар ва соддароқ сўзлар ёрдамида тушунтиринг. Ўқитиш пайтида нутқингиз баландлиги ва суръатини ўзгартиринг. Баъзи ўқувчиларга ўз жавобини ифодалаш учун бошқалардан кўра кўпроқ вақт керак бўлишини ёдда сақланг, шунинг учун ўйлаб кўриш ва жавоб бериш учун уларга ҳам имконият беринг.
Дарс пайтида ўз малакаларини турли йўллар билан намойиш қилиши учун Сиз ўз ўқувчиларингизга имконият бердингиз. Ўқувчиларга ўз таълими натижаларини ифодалаш ва кўрсатишнинг ҳар хил имкониятларини тақдим қилиш илғор ўқитиш тажрибаси ва ўқувчилар фаол иштирокининг бир қисми ҳисобланади. Ўқувчиларга ўз малака ва билимларини намойиш қилиш имконини бериш учун дарс пайтида фойдаланган стратегияларингиздан ташқари Сиз келгусида яна қандай усуллардан фойдалана оласиз? [Ўқитувчига ўйланиб жавоб беришига вақт беринг]. Сиз ўз ҳамкасбларингиздан баъзи ғояларни олишингиз учун биз буни Сизнинг ҳамкасбларингиз билан гуруҳ учрашувимизда ҳам муҳокама қилишимиз мумкин.
Дарсингиз пайтида мен Сизнинг ўқувчиларингиз ўз малакаларини асосан [оғзаки, ёзма равишда, расм/сурат, драматик саҳна асари/томоша кўрсатиш орқали] намойиш қилишини пайқадим. Ўқувчиларга ўз таълими натижаларини ифодалаш ва кўрсатишнинг турли имкониятларини тақдим қилиш илғор ўқитиш тажрибасининг бир қисми ҳисобланади ва ўқувчиларнинг фаол иштирок этишига ёрдам беради. Бу шунингдек, ўқувчиларни ўзларининг ўзлаштиришини яхшилашга сабаб бўлади. Сиз дарс пайтида фойдаланган стратегиялардан ташқари ўқувчиларга ўз малака ва билимларини намойиш қилиш имконини бериш учун келсусида яна қандай усуллардан фойдалана оласиз? [Ўқитувчига ўйлаб кўриш ва жавоб бериш учун вақт беринг]. Сиз ўз ҳамкасбларингиздан баъзи ғояларни олишингиз учун биз буни Сизнинг ҳамкасбларингиз билан гуруҳ учрашувимизда ҳам муҳокама қилишимиз мумкин. Сиз ўз ўқувчиларингиз учун иштирок этиш ва таълим натижаларини намойиш қилиш учун бундай имкониятларни қандай яратишингизни мен Сизнинг ҳузурингизга ўзимнинг кейинги боришимда кўриш имкониятини сабрсизлик билан кутаман.
Сиз дарс пайтида бутун синфга, гуруҳга ёки якка тартибда айрим ўқувчиларга йўллаган ҳолда ўз ўқувчиларингизга қайта алоқа бердингиз. Ўқувчиларни ўқитиш учун қайта алоқа зарур ва оғзаки, ёзма шаклда ёки имо-ишора кўринишида тақдим қилиниши мумкин. Ўқувчиларга тақдим қилинган қайта алоқа уларнинг қизиқишини ва ўзлаштиришини пасайтиришга эмас, балки уларни оширишга йўналтирилган. Ўқувчиларга тақдим қилинган яхши қайта алоқа шунчаки “аъло!” ёки “сен яхшироқ уддалай оласан!” каби умумий иборалар кўринишида эмас, балки жуда аниқ тарзда ифодаланади: у нимани яхшироқ қилиш кераклиги тавсифини ўз ичига олади. Ўз ўқувчиларингизга қайта алоқа тақдим қилган ҳолда Сиз уларга ривожланишда ёрдам бераётганингиз учун мен Сизни мақтамоқчиман. Шунингдек мен Сизни, улар ўзларининг таълим натижаларини қандай яхшилаши мумкинлигини келгусида уларга янада аниқроқ айтишга ундашни хоҳлардим. Бу хоҳ алоҳида ўқувчига, гуруҳга ёки бутун синфга бўлсин, Сизнинг ўқувчиларингизга аниқ вазифалар белгилашни ўз ичига олади.
Сиз ўз ўқувчиларингизга дарс пайтида бутун синфга, гуруҳга ёки якка тартибда айрим ўқувчиларга йўллаган ҳолда қайта алоқа бергансиз. Ўқувчиларга тақдим қилинган қайта алоқа уларнинг қизиқишини ва ўзлаштиришини пасайтиришга эмас, балки уларни оширишга йўналтирилган. Сизнинг ўқувчиларга қайта алоқа берибгина қолмай, балки дарҳол уларнинг натижаларини яхшилаш бўйича жуда аниқ кейинги қадамларни ҳам таклиф қилаётганингизни кўриб, мен жуда ҳам таъсирландим. Бу ўқувчиларга, уларнинг саъй-ҳаракатлари, сизнинг ёрдамингиз ва улар томонидан ўқув материали мазмунини ўзлаштириш ўртасидаги бевосита ўзаро алоқани кўришда ёрдам беради. Дарсдаги фаолиятингизнинг ажралмас тузувчи қисми сифатида ўз вақтида берилган ва мақсадга йўналтирилган бундай қайта алоқани Сиз келгусида қай тарзда бир бутун қилиб бирлаштиришингизни кўриш имкониятини мен сабрсизлик билан кутяпман.
Сиз ўз ўқувчиларингизга дарсингиз пайтида, ҳатто буни қилишнинг имконияти бўлганда ҳам қайта алоқа бермаганингизни мен пайқадим. Ўқувчиларни ўқитиш учун қайта алоқа зарур ва оғзаки, ёзма шаклда ёки имо-ишоралар кўринишида тақдим қилиниши мумкин. Ўқувчиларга тақдим қилинган қайта алоқа уларнинг қизиқишини ва ўзлаштиришини пасайтиришга эмас, балки уларни оширишга йўналтирилган. Ўқувчиларга тақдим қилинган яхши қайта алоқа шунчаки “аъло!” ёки “сен яхшироқ уддалай оласан!” каби умумий иборалар кўринишида эмас, балки жуда аниқ тарзда ифодаланади: у нимани яхшироқ қилиш кераклиги тавсифини ўз ичига олади. Агар дарсингиз боришини эсласак, ўқувчиларга қайта алоқа беришнинг яна қандай имкониятлари бўлди? [Ўқитувчига ўйланиб жавоб беришига вақт беринг]. Сиз ўз ҳамкасбларингиздан баъзи ғояларни олишингиз учун биз буни Сизнинг ҳамкасбларингиз билан гуруҳ учрашувимизда ҳам муҳокама қилишимиз мумкин. Сиз буларни қандай бажараётганингизни кўриш учун мен яна Сизнинг ҳузурингизга бориш имкониятини сабрсизлик билан кутаман.
Дарсда бир неча ўқувчи ўқув материали мазмунини ўзлаштиришда қийналишди. Сиз уларни эътиборсиз қолдирмасдан, бу ўқувчиларни аниқлаганингизни мен кўрдим. Сиз бутун синф учун ўз савол ёки топшириғингизни бошқача ифодалаб, уларга алоҳида эътибор берган ёки ўқув фаолиятининг альтернатив турларини таклиф қилган ҳолда, камчиликлари ўрнини тўлдиришда ёрдам беришга ҳаракат қилдингиз. Ўз ўқувчиларингизнинг хилма-хил эҳтиёжларига бундай зийрак муносабат билдиришингиз жуда ҳам қувончли! Бугун ўқув материалини ўзлаштиришда қийналган ўқувчилар умуман таълим олишда ҳам қийналишадими? [Агар жавоб “ҳа” бўлса:] Бу ўқувчилар гуруҳига камчиликлар ўрнини тўлдиришда ёрдам бериш учун Сиз яна қандай ёндашишлар қўллашга уриниб кўрдингиз? Бошқа ўқитувчилар синаб кўриши, мен билан ўртоқлашишингиз мумкин бўлган қандайдир стратегиялар борми? [Агар жавоб “йўқ” бўлса:] Сизнингча, бугунги дарсда бу ўқувчилар учун нималар қийинчилик келтириб чиқариши мумкин эди? Бу ўқувчилар орқада қолмаслиги учун келгусидаги дарсларингизда Сиз бошқача қилишингиз мумкин бўлган нималардир борми?
Мен синфдаги бир неча ўқувчи дарс пайтида қийинчилик сезишганини, қийналиб иштирок этишганини ва дарс боришида аранг улгуришганини пайқадим. Бу ўқувчиларга ёрдам бериш учун Сиз қила оладиган бирор нарса борми? Дарсда қийналаётган ўқувчиларга бериладиган ёрдам ҳар хил шаклда бўлиши мумкин, масалан, бу ўқувчиларга алоҳида эътибор берган ҳолда Сиз ўз савол ёки топшириғингизни қайта ифодалашингиз ёки уларга ўқув фаолиятининг альтернатив турларини таклиф қилишингиз мумкин. Келгусидаги дарсларда бу ўқувчилар орқада қолиб кетмаслиги учун уларга Сиз таклиф қилишингиз мумкин бўлган аниқ тадбир ёки ёндашишларни назарга олиб қўйиш имкониятини кўриб чиқинг. Тажрибангизни муҳокама қилиш учун кейинги сафар Сизнинг ҳузурингизга ташриф буюриш имкониятини мен сабрсизлик билан кутаман – эҳтимол у пайтда Сиз, мен бошқа ўқитувчилар билан ўртоқлашишим мумкин бўлган қандайдир ёндашишларни аллақачон синаб кўрган бўласиз!
Мен, дарсда сиз ўқиганни тушуниш ва ёзув бўйича стратегиядан/лардан қандай фойдаланганлигингизни алоҳида таъкидлаб ўтмоқчиман. Танланган стратегия/лар дарснинг қўйилган мақсадлари ва вазифаларига мувофиқ келди, бу эса ўқувчиларда дарс мавзусига бўлган катта қизиқишини пайдо қилиш ҳамда маҳсулдор таълимий фаолиятга фаол жалб қилишга, яъни савол бериш/жавоб бериш, муҳокама қилиш, таҳлил қилиш, таққослаш, тасниф қилиш ва хулосалар чиқариш маҳоратини уйғотишга кўмак кўрсатди. Бу ўқувчиларда ўзларига бўлган қатъийликни, айниқса, таълимда қийинчиликни бошидан кечираётганларга катта ишончни берди. Бутун дарс давомида сиз форматив баҳолашнинг турли усулларини, жумладан ўзини ўзи баҳолаш/ўзаро баҳолаш каби усуллардан фойдаландингиз. Сизга келгусида таълимнинг бошқа стратегиялари ҳамда ўқиш, тушуниш ва ёзув бўйича форматив баҳолашнинг усулларини қўллашда муваффақиятлар тилайман!
Мен дарсингизда форматив баҳолашдан фойдаланишга ҳаракат қилганингизни сездим, баъзи ўқувчиларни «Баракалла» деган сўзни тез-тез айтиб рағбатлантириб турдингиз. Бироқ синфда материални тушунишда қийинчиликни ҳис қилганлиги туфайли муҳокамада қатнашмаган бошқа ўқувчилар бўлди. Агар сиз дарс давомида форматив баҳолашнинг турли техникалари ва усулларидан, жумладан олдиндан ишлаб чиқилган мезонлар асосида ўзини ўзи текшириш ва ўзаро текширишдан фойдалансангиз яхши бўларди. Шу орқали ўқувчиларнинг ишини мотивация қиласиз ва фаоллаштирасиз. Форматив баҳолаш таълим ва ўқиш жараёнининг ажралмас қисми ҳисобланади. Агар дарснинг боришини эсга олсак, болалар томонидан материални яхшироқ тушунишлари учун, айниқса, қийинчиликни сезган ўқувчилар учун форматив баҳолаш усулларидан дарснинг қайси босқичларида фойдаланишингиз мумкин эди? [Ўқитувчига ўйланиб жавоб беришига вақт беринг]. Биз ҳамкасбларингиз билан бўладиган учрашувимизда ҳам улардан баъзи ғояларни олишингиз учун буни муҳокама қилишимиз мумкин. Мен эса буни сиз қандай уддалаётганлигингизни кўриш учун яна дарсингизга ташриф буюришни интиқлик билан кутаман.